Medicus curat, natura sanat – Lekarz leczy, natura uzdrawia. Te słowa ojca medycyny, Hipokratesa z Kos, stały się dla Szpitala św. Ludwika inspiracją do włączenia w proces usprawniania pacjentów z zaburzeniami neurologicznymi hortiterapii (terapii ogrodniczej),  jako nowatorskiej metody wspomagania rehabilitacji.

Szpital św. Ludwika w okresie od czerwca do września br. w ramach trzeciej już edycji projektu ochrony zdrowia „Hortiterapia metodą wspomagania rehabilitacji dzieci z zaburzeniami narządu ruchu-pacjentów Szpitala św. Ludwika w Krakowie” organizuje letnie turnusy rehabilitacyjne z hortiterapią. Zajęcia prowadzone są na terenie sąsiadującego ze Szpitalem Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Projekt stanowi nowatorskie przedsięwzięcie wykorzystania przez szpital dziecięcy w Polsce hortiterapii jako komplementarnej metody w rehabilitacji pacjentów z zaburzeniami OUN, głównie z mózgowym porażeniem dziecięcym (MPD). Podjęte działania są poszukiwaniem przez Dział Rehabilitacji WSSD im. św. Ludwika coraz nowszych, skuteczniejszych i efektywniejszych sposobów usprawniania.

Kluczową zasadą projektu są strategiczne partnerstwa międzysektorowe (sektor ochrony zdrowia i sektor szkolnictwa wyższego) polegające na ścisłej współpracy z wyższymi uczelniami, posiadającymi niezbędne zaplecze do prowadzenia działań w zakresie hortiterapii. Multidyscyplinarny charakter projektu wiąże się ściśle ze specyfiką samej metody, korzystającej z osiągnięć różnych dziedzin wiedzy, m.in. ogrodnictwa, terapii, medycyny i psychologii. Partnerami projektu są: Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie oraz Pracownia Florystyczna Flower Land.

Celem podjętych działań jest optymalizacja procesu usprawniania pacjentów poprzez wzbogacenie indywidualnych programów rehabilitacji o terapeutyczną funkcją pracy ogrodniczej, roślin i przestrzeni ogrodu. Dzieci uczestniczą w cyklach terapeutycznych na podstawie skierowania od lekarza prowadzącego. Sesje przygotowuje i prowadzi zespół interdyscyplinarny w składzie: lekarz rehabilitacji, rehabilitant-terapeuta zajęciowy, psycholog, logopeda, specjalista ds. promocji zdrowia, botanik, ogrodnik, florysta i studenci-praktykanci kierunku: terapia zajęciowa. W przypadku każdego dziecka realizowany jest indywidualny program terapii.

Prowadzone na terenie Ogrodu Botanicznego UJ zajęcia mają charakter grupowy i obejmują:

1. Uprawę i pielęgnację roślin
2. Ścieżkę rehabilitacyjną
3. Ścieżkę sensoryczną
4. Warsztaty florystyczne

Zajęcia z sadzenia i pielęgnacji roślin rozwijają zdolności manualne dzieci, np. aktywizując mniej sprawną rękę, poprawiając chwyt. Już same czynności przygotowawcze, jak zakładanie fartucha i rękawiczek, przynoszenie materiałów i narzędzi, są doskonałym sposobem rozwijania zdolności manualnych i okazją do doskonalenia chodu. Podlewanie roślin, konewką w szklarni i wężem w plenerze, wytwarza u dzieci poczucie odpowiedzialności za ogród i podnosi ich poczucie wartości. Podlewanie jest również bardzo dobrym ćwiczeniem równowagi, np. przy zmianie pozycji ze stojącej na kucającą, czy też rotacji tułowia. Podczas zajęć pacjenci komponują ogródki ziołowe (mięta, melisa, oregano, szałwia), wrzosowe, sadzą różne rośliny ozdobne. Każde dziecko sadzi własne drzewko szczęścia (Crassula ovata).

Ścieżka sensoryczna pełna kwiatów, krzewów i drzew, zbiorników wodnych oraz odgłosów natury, obok wyostrzania zmysłów, motywuje ciężko zaburzone dzieci poruszające się na wózku do zmiany pozycji ciała – chęć zobaczenia i dotknięcia liścia, poczucia zapachu kwiatu staje się tak silna, że kieruje głowę, tułów i rękę dziecka w upragnioną stronę. Niezwykłym motywatorem okazuje się roślina czułek wstydliwy (Mimosa pudica), której cechą charakterystyczną jest zamykanie i opuszczanie liści pod wpływem dotyku. Dziecko chcąc „zamknąć” roślinę, musi najpierw wyprostować rękę, a następnie delikatnie i z wyczuciem dotknąć ją jednym palcem – efekt jest natychmiastowy. Kontakt z mimozą daje dzieciom bardzo dużo radości oraz wzmacnia ich poczucie sprawczości i podnosi samoocenę.

Ścieżka wokół stawu ze względu na zróżnicowanie terenu – zmienne podłoże (piasek, ziemia, schody), teren pochyły (łukowaty mostek), naturalne przeszkody (kamienie, korzenie), towarzyszące elementy natury (wiatr, słońce, przelatujące owady) oraz piękne otoczenie, jest wykorzystywana jako ścieżka rehabilitacyjna. Cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem dzieci i stanowiła duże wyzwanie, silnie motywując do jak najlepszego i najszybszego chodu. Stworzono przy tej okazji kilka miejsc przystankowych: punkt obserwacji owadów (np. ważek), punkt akustyczny (szum sitowia, plusk wody) oraz punkt widokowy na małą wyspę pośrodku stawu z rosnącym na niej cypryśnikiem błotnym (Taxodium distichum). Natomiast fontanna stojąca pośrodku ogrodu okazuje się doskonałym miejscem do ćwiczenia pionizacji ciała i wykonywania ruchów rąk w „poszukiwaniu” rozpryskujących się pod wpływem wiatru kropel wody.

Na zakończenie turnusów rehabilitacyjnych odbywają się warsztaty florystyczne, doskonalące zdolności manualne, w tym ćwiczące precyzyjny chwyt. Podczas warsztatów, prowadzonych pod kierunkiem zawodowego florysty, dzieci wykonują sezonowe kompozycje, kolaże i bukiety, wykorzystując przy tym bogaty materiał rośliny (m.in. kwiaty, liście, gałązki, owoce, nasiona, płatki).

Piękno Ogrodu Botanicznego, różnorodność roślin, bogactwo kolorów, kształtów i zapachów, obecność owadów i ptaków, to wszystko przyciąga uwagę dzieci, pozwala im zapomnieć o własnej niepełnosprawności – zbliżyć się do życia i poczuć je całym sobą. Nasi pacjenci kończą turnusy sprawniejsi ruchowo, wzbogaceni o nową wiedzę na temat roślin, ogrodu i prac ogrodniczych, a do swoich domów zabierają posadzone przez siebie rośliny, które nadal uprawiają i pielęgnują.

Hortiterapia (terapia ogrodnicza) jest to metoda wykorzystująca rośliny i pracę w ogrodzie przez profesjonalnych terapeutów w celu poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego osób chorych. Ogrodnicze zajęcia terapeutyczne koncentrują się na aktywnej pracy z roślinami (siew, sadzenie, prace pielęgnacyjne, kompozycje roślinne) oraz na biernym korzystaniu z ogrodu (spacer, aktywność fizyczna, doznania sensoryczne, widok ogrodu). Prace ogrodnicze dobierane są odpowiednio do potrzeb, rodzaju oraz wieku i schorzenia pacjentów, by przynieść właściwy efekt terapeutyczny.

Badania naukowe dotyczące efektów hortiterapii wskazują na jej liczne pozytywne właściwości, w tym w rehabilitacji dzieci z zaburzeniami o podłożu neurologicznym - przede wszystkim z mózgowym porażeniem dziecięcym (MPD). Hortiterapia jest szeroko wykorzystywaną metodą leczenia i rehabilitacji pacjentów w USA, Kanadzie, Europie Zachodniej (Wielkiej Brytanii, Niemczech, Holandii, Belgii, krajach skandynawskich) i Japonii. W wielu z tych krajów jest refundowana ze środków budżetowych. W Polsce hortiterapia nie jest, jak dotąd, oficjalnie uznaną przez ośrodki medyczne formą terapii i rehabilitacji, chociaż zajęcia ogrodnicze włączane są do programów terapii zajęciowej w ośrodkach dysponujących zapleczem ogrodniczym.

U podstaw hortiterapii leżą naukowe teorie mówiące o wrodzonym związku człowieka z naturą i jego pozytywnej reakcji na środowisko naturalne i inne żywe organizmy. Terapeutyczne korzyści z przebywania w otoczeniu roślin są dobrze udokumentowane przez socjoogrodnictwo, zajmujące się zależnościami miedzy ogrodnictwem a człowiekiem oraz wprowadzające wyniki badań do praktyki w celu poprawy jakości życia, czego najlepszym przykładem jest hortiterapia, jeden z jego najważniejszych działów.

Kontakt: