Powstanie pierwszego w Krakowie Szpitala dziecięcego zawdzięczamy staraniom prof. dr med. Macieja Leona Jakubowskiego (1837-1915), współzałożyciela i wielokrotnego prezesa Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego, członka Towarzystwa Naukowego, współpracownika „Przeglądu Lekarskiego", pierwszego prezydenta Zachodnio-Galicyjskiej Izby Lekarskiej, honorowego obywatela i radnego miasta Krakowa (1875-1887), dziekana Wydziału Lekarskiego (1889), rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego (1900), pierwszego w Polsce profesora pediatrii, kierownika pierwszej w naszym kraju (1864), a po Florencji (1802) i Wiedniu (1850), trzeciej na świecie Katedry Pediatrii i kierownika pierwszej polskiej Kliniki Dziecięcej.

Na podzielonych wówczas zaborami ziemiach polskich, szpital był trzecią z rzędu placówką zamkniętego lecznictwa dziecięcego (Szpital Dziecięcy im. św. Zofii we Lwowie 1845, Szpital im. M. Kopernika w Warszawie 1869).
Fundusze na budowę i urządzenie szpitala zgromadziło założone w 1872 roku przez prof. Jakubowskiego i Marcelinę z ks. Radziwiłłów ks. Czartoryską „Towarzystwo opieki szpitalnej dla dzieci w Krakowie", skupiające w swoich szeregach ludzi zaangażowanych społecznie w akcji niesienia pomocy chorym dzieciom. Protektorką Towarzystwa i długoletnią przewodniczącą jego Komitetu była M. Czartoryska, niestrudzona w działalności charytatywnej na rzecz szpitala. Zawiązkiem funduszu Towarzystwa stał się dar Anny z Treutlerów bar. Helclowej, która przekazując donację w kwocie 20 000 złr. na ręce prof. Jakubowskiego poprosiła, aby ku wiecznej pamięci zmarłego w 1872 roku Jej męża Ludwika, powstający szpital był pod wezwaniem jego świętego patrona. Życzeniu szlachetnej fundatorki stało się zadość. Wśród ofiarodawców, którzy wnieśli znaczące datki, znaleźli się m.in. M. Czartoryska, prof. Jakubowski, ksiądz prałat Albin Dunajewski, Jan Matejko, Zygmunt hr. Pusłowski. Długa lista członków Towarzystwa obejmowała nazwiska starych rodzin krakowskich, profesorów UJ, kupców, urzędników, ludzi różnych zawodów i warstw społecznych. W myśl postanowień pierwszych założycieli i fundatorów, placówka po wieczne czasy winna służyć leczeniu i pielęgnowaniu chorych dzieci, nosząc nazwę „Szpital św. Ludwika dla dzieci w Krakowie" .

14 lipca 1874 roku położono kamień węgielny pod budowę szpitala w dzielnicy „Wesoła" przy ulicy Krzyżowej, nazwanej później Strzelecką. Pierwszy pawilon na 72 łóżka zaprojektowany przez architektów Wincentego Schella i Antoniego Łuszczkiewicza był gotowy w niespełna dwa lata. Uroczyste otwarcie placówki leczniczej pod nazwą „Szpital św. Ludwika dla dzieci" odbyło się 1-go maja 1876 roku, w obecności członka Wydziału kraj. Macieja Zenona Serwatowskiego, Prezydenta miasta Krakowa dr Ferdynanda Weigla, reprezentantów miejscowych władz rządowych i autonomicznych, wszystkich członków Towarzystwa i licznie zgromadzonej publiczności. Poświęcenia budynku dokonał ks. Albin Dunajewski (późniejszy książę-biskup krakowski i kardynał S.K.R.). W przemówieniu inaugurującym niecodzienne w życiu miasta święto, dyrektor szpitala i równocześnie kierownik kliniki dziecięcej, powiedział m.in.: „ Nie zapominajmy o tym, że z masy ludu wytwarzają się coraz nowe siły narodu, z masy tej mnożą się ludzie pracy, wzrastają talenta, a nawet niekiedy bujają geniusze". Zgodnie z tym, bramy szpitala stanęły otworem dla najbardziej potrzebujących pomocy lekarskiej dzieci proletariatu i gminu. W czasach przysłowiowej „nędzy galicyjskiej" te właśnie dzieci chorowały najczęściej i najciężej. One też ginęły masowo głównie w następstwie szerzących się epidemicznie chorób zakaźnych i gruźlicy. Wkrótce szpital okazał się za mały w stosunku do wzrastających z roku na rok potrzeb. W latach 1881/1882 dobudowano więc wg planów architekta Tomasza Prylińskiego drugi, podobny do pierwszego pawilon, dla zakaźnie chorych i połączono oba zamkniętą galerią. Liczba łóżek wzrosła do 100. W 1889 roku utworzono oddział dla noworodków i niemowląt na 20 miejsc. Po zakończeniu rozbudowy, szpital liczył 120 łóżek, w tym 24 zajmowała Uniwersytecka Klinika Dziecięca, przeniesiona tu w 1876 roku ze Szpitala św. Łazarza, w którym istniała „de nomine" już od 1835 roku, a „de iure" od 1873. Z kolei w 1890 zbudowano przychodnię dla dzieci, a w 1896 osobny pawilon gospodarczy, obejmujący kuchnię i pralnię.

Szpital św. Ludwika był na miarę epoki placówką wzorcową, zarówno w sensie poziomu usług diagnostyczno-leczniczych, jak i w aspekcie działalności naukowej i dydaktycznej. Posiadał 5 oddziałów: niemowlęcy, zakaźny, rezerwowy (dla gruźlicy), oddział Kliniki Dziecięcej i chirurgiczny z własną salą operacyjną, w której lżejsze zabiegi przeprowadzał sam M.L. Jakubowski, a poważniejsze operacje wykonywali honorowi operatorzy szpitala, w osobach słynnych krakowskich chirurgów: A. Bryka, A. Obalińskiego, J. Mikulicza, A. Bossowskiego, L. Rydygiera, M. Rutkowskiego i innych.

O tym jak bardzo potrzebną placówką był szpital, świadczą cyfry. W ciągu pierwszych 25 lat jego istnienia przyjęto do leczenia stacjonarnego 24.210 dzieci, w tym 3.286 niemowląt (od 1889 r.) i 20.924 w wieku od 1 do 12 lat. 43,3% dzieci pochodziło z miasta Krakowa, 56,7% było zamiejscowych. Średni wskaźnik śmiertelności szpitalnej wynosił za okres 25 lat 24,7%. W ostatnich 5-ciu latach tego okresu obniżył się do 15,4%. Było to wynikiem leczenia błonicy surowicą i wprowadzenia szczepień ochronnych przeciw ospie. Ponad 33% leczonych w szpitalu stanowili chorzy zakaźnie. W latach 1877-1884 śmiertelność z powodu ospy wynosiła 63,4%-25,7%. Od 1887 roku dzięki szczepieniom zniknęła całkowicie z wykazu rozpoznań leczonych szpitalnie chorych. Przed erą leczenia błonicy surowicą zmarło w szpitalu w latach 1878-1890 46,8% dzieci hospitalizowanych z powodu błonicy gardła, a 52,8% z powodu krupu błoniczego. Po wprowadzeniu seroterapii (1895) wskaźnik śmiertelności w błonicy gardła obniżył się do 9,1%, w krupie do 32,6%. W okresie pierwszych 25 lat udzielono w przychodni 88.068 porad. Dane staty¬styczne, zbierane z niezwykłą skrupulatnością przez Jakubowskiego i zamieszczane rokrocznie w "Sprawozdaniach Towarzystwa Opieki Szpitalnej" nabierają szczególnego znaczenia jeśli się zważy, że Kraków w latach 1876-1890 liczył 60.000-80.000 mieszkańców. 120 łóżkowy szpital dziecięcy dysponował dodatkowo łóżkami w stworzonej w 1887 roku przez Jakubowskgo "Kolonii leczniczej dla dzieci skrofulicznych w Rabce": Dzięki stopniowej rozbudowie kolonii, liczba dzieci korzystających z dobrodziejstwa leczenia balneologiczno-klimatycznego, wzrosła z 25 W 1887 r. do 120 w 1897. Jakubowski otaczał kolonię szczególną troską. Do ostatnich dni życia obył jej kuratorem. Kolonia doczekała się w 1904 roku nowego obszernego domu w stylu podhalańskim "Pod św. Józefem" na 100 miejsc. Stała się zalążkiem późniejszych prewentoriów i sanatoriów dla dzieci z gruźlicą.

Skupiając w jednym ręku kierownictwo szpitala i kliniki dziecięcej Jakubowski stworzył placówkę, która stała się kolebką polskiej pediatrii. Tu szkolili się w powstającej dopiero dyscyplinie nie tylko lekarze z Galicji, ale i z terenu innych zaborów, także z zagranicy. Dysponując ogromnym materiałem chorych umiał wykorzystać go do prac naukowych i dydaktycznych. Znalazło to odbicie w 55 publikacjach w pierwszym ćwierćwieczu działalności szpitala. Wśród nich było wiele pionierskich, wytyczających nowe kierunki postępowania diagnostycznego i leczniczego. Działalność dydaktyczną tego okresu zamknęła liczba 2.079 studentów medycyny uczęszczających na wykłady z pediatrii i uczestniczących w kursach szczepienia ospy. Pod jego kierunkiem pracowało w tym okresie wielu lekarzy, 20 sekundariuszów, 29 praktykantów szpitalnych prywatnych, 59 hospitantów, w tym 15 lekarzy spoza Krakowa. Obsadę Kliniki Pediatrycznej stanowili w tym okresie Jan Raczyński docent pry-watny pediatrii (cd 1896), asystenci: dr T. Pawlas, W. Kułakowski, F. Murdzieński (od 1889 prymariusz szpitala), Z. Smolarski, S. Momidłowski, J. Raczyński (do 1896), K. Lewkowicz (do 1903), E. Rosenblatt, E. Grażyński oraz elewi kliniczni w liczbie pięciu.

Na konto pionierskich osiągnięć Szpitala za czasów Jakubowskiego należy zapisać m.in. wprowadzenie szczepień ochronnych przeciw ospie, zastosowanie w dławcu i błonicy tracheotomii (1878) i intubacji (1890), leczenie błonicy surowicą (1894), nardzeniowe podawanie surowicy w tężcu, wprowadzenie do diagnostyki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych nakłucia lędźwiowego, badania nad biegunką niemowlęcą, gruźlicą, rozwojem psychicznym dziecka oraz wprowadzenie pasteryzacji mleka.
Prof. Jakubowski kierował Szpitalem w ciągu 31 lat (1876-1907), Kliniką Dziecięcą 33 lata (1874-1907). Na przestrzeni 43 lat (1864-1907) wykładał pediatrię studentom medycyny. Był nauczycielem i wychowawcą wielu pokoleń lekarzy, docentem został mianowany w 1864, profesorem nadzwyczajnym w 1873, zwyczajnym w 1895 roku. O jego ogromnej aktywności zawodowej świadczył udział w pracach lekarskich organizacji naukowych, a także wystąpienia na szerszej publicznej arenie.

Z grona jego uczniów wyszli:

Jan Raczyński asystent Kliniki od 1892 roku, habilitowany na docenta pediatrii w 1896, mianowany profesorem w 1902, powołany na katedrę pediatrii we Lwowie w 1904, twórca lwowskiej szkoły pediatrycznej, autor wielu cennych prac w tym z zakresu gruźlicy, krzywicy i biegunek niemowlęcych,
Ksawery Lewkowicz asystent Kliniki, habilitowany w 1903, od 1908 kierownik Kliniki Dziecięcej po Jakubowskim,
Tadeusz Żeleński (Boy) asystent Kliniki (1903-1907), twórca "Kropli mleka" i "Biura porad dla matek" pionier walki z umie¬ralnością niemowląt, autor 23 prac w tym nowatorskich z zakresu hematologii niemowlęcej, wielki społecznik wyprzedzający swoją epokę w postulowaniu praw dla dzieci pozamałżeńskich i zwalczania chorób wenerycznych, prekursor akcji świadomego macierzyństwa,
Teodor Cybulski, sekundariusz Szpitala Dziecięcego, autor cennej pracy na temat przemiany wapniowej w tężyczce,
Franciszek Murdzeński asystent Kliniki, a następnie długoletni prymariusz Szpitala św. Ludwika i sekretarz "Towarzystwa Opieki Szpitalnej", autor wielu cennych prac,
Wilhelm Słapa sekundariusz szpitala, (późniejszy założyciel Krakowskie-go Pogotowia Ratunkowego) oraz wielu innych lekarzy.
Hospitantem Kliniki za czasów Jakubowskiego był Józef Brudziński, który wsławił się w świecie opisem objawów oponowych.

Maciej Leon Jakubowski osiągnął w 1907 roku wiek emerytalny i ustąpił ze stanowiska kierownika Kliniki i Szpitala św. Ludwika. Zmarł 14 XII 1915 roku w wieku 78 lat. Był wybitnym lekarzem o rzadko spotykanym temperamencie społecznika i daleko w przyszłość wybiegają¬cym sposobie myślenia lekarskiego. Był pionierem leczenia balneologicznego dzieci i akcji profilaktycznej w chorobach zakaźnych. Tworząc w szpitalu oddział chirurgiczny położył podwaliny pod dzisiejsze kliniki chirurgii dziecięcej. Na grunt polski przeszczepiał najnowsze w ówczesnej medycynie metody diagnostyczne i terapeutyczne. Zajmował się rozwojem psychicznym dziecka. Był nauczycielem i wychowawcą całych zastępów lekarzy. Dewizą jego życia była zawsze "troska o zdrowie i uśmiech dziecka". Przekazywano ją potem z pokolenia na pokolenie pediatrów, którzy w ciągu długich lat działali w murach tego szpitala.
Twórca pierwszego krakowskiego Szpitala Dziecięcego i Kolonii dla dzieci skrofulicznych w Rabce wystawił sobie za życia pomnik nieprzemijającej pamięci i należnego szacunku. W ojczystej historii medycyny zapisał się na zawsze jako "OJCIEC PEDIATRII POLSKIEJ".

 

Lata 1908-1939
Następcą Jakubowskiego w Klinice Dziecięcej i na Katedrze Pediatrii U.J. został Ksawery Lewkowicz. Z chwilą powołania go na stanowisko kierownika kliniki nastąpił rozdział kliniki i szpitala. Klinika była naukowo - dydaktyczną placówką U. J., Szpital Dziecięcy św. Ludwika pozostawał w gestii Szpitala św. Łazarza. Kierownictwo Szpitala spoczywało w rękach prymariusza. Klinika dysponowała dwoma oddziałami: dla dzieci starszych i dla niemowląt, nadto przykliniczną przychodnią dla dzieci, pracownią analityczną i małą salą wykładową. Oddział chirurgiczny szpitala pozostawał od 1903 roku pod kierownictwem prymariusza, docenta chirurgii, Maksymiliana Rutkowskiego. Oddział ten został zlikwidowany z chwilą powołania Rutkowskiego na stanowisko prymariusza oddziału chirurgicznego Szpitala św. Łazarza. Do oddziałów szpitalnych należały: oddział błonicy, płonicy, gruźlicy, interny dziecięcej i niemowlęcy. Szpital, podobnie jak Klinika, posiadał własną przychodnię dla dzieci i laboratorium. Prymariuszami Szpitala św. Ludwika byli w tym okresie jego dziejów ko-lejno: Franciszek Murdzeński (do 1913), Józef Krzyszkowski (1914), Ksawery Lewkowicz (1914-1916), Otokar Lang (1916-1920), Władysław Bujak (1920-1937), Jan Gołąb (1937-1939).

W czasie I Wojny Światowej "Towarzystwo" borykało się z ogromnymi trudnościami natury finansowej. Dzięki jednak ofiarności społeczeństwa Krakowa i Rabki oraz różnych instytucji, nie szczędzących pomocy materialnej i dzięki wzorowej postawie personelu fachowego, szpital działał dalej bez większych, mimo szczupłej obsady, zakłóceń. W latach wojennych organizowano również letnie turnusy w kolonii rabczańskiej.
W międzywojennym XX-leciu urządzono w szpitalu pracownie: radiologiczną, elektrokardiograficzną, histologiczną i bakteriologiczną. W 1931 roku powstała z inicjatywy T. Gizy i przy współudziale chemika K. Gajewskiego (później - długoletniego jej kierownika) kliniczna pracownia biochemiczna. Była ona jedną z pierwszych placówek tego typu w Polsce. Pod koniec lat 30-tych rozbudowano kuchnię dietetyczną i pralnię. Dużym osiągnięciem było zorganizowanie przy szpitalu poradni dla zdrowego dziecka. Prowadził ją J. Gołąb.

Problemem lecznictwa szpitalnego były nadal choroby zakaźne: błonica, płonica, krztusiec, odra, gruźlica i inne. W patologii wieku niemowlęcego dominowały toksyczne biegunki o dramatycznym przebiegu i dużej śmiertelności oraz stany niedożywienia.
Zainteresowania badawcze Kliniki szły głównie w kierunku etiopatogenezy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych oraz związku gruźlicy z gośćcem. Dorobek naukowy obejmował 111 prac. Tak w klinice, jak i szpitalu, prowadzono w szerokim zakresie działalność dydaktyczną. Do pracy przy chorych zgłaszały się coraz liczniej wysokokwalifikowane absolwentki Uniwersyteckiej Szkoły Pielęgniarek i Higienistek, czynnej w Krakowie od 1925 roku. W klinice prowadzono dla uczennic tej szkoły zajęcia dydaktyczne.

 

Lata 1939-1945
Po okresie rozkwitu Szpitala Dziecięcego, w latach XX - lecia międzywojennego znowu w regularny rytm pracy szpitalnej, włączył się huk dział. Wybuchła II Wojna Światowa, a potem nadeszły długie lata okupacji. Jak dla wszystkich Polaków, tak i dla lekarzy oraz innych pracowników szpitala, był to okres niewypowiedzianie ciężki. W pierwszych dniach okupacji, władze niemieckie zakazały wstępu do Szpitala prof. Lewkowiczowi, który następnie dzieląc los innych profesorów UJ, został wywieziony do obozu w Sachsenhausen. Prymariusz Jan Gołąb, zmuszony sytuacją okupacyjną, opuścił szpital. Jego miejsce zajął lekarz prowadzący, dr Antoni Chudoba. Klinika Pediatryczna zawiesiła działalność, oddziałami dawnej kliniki kierował dr Franciszek Pochopień. Szczególnie ciężkie chwile przeżywał personel Szpitala Dziecięcego w pierwszych latach okupacji, kiedy placówką kierował podporucznik SS dr Müller. W zgodnej opinii pracowników Szpitala, dr Müller stworzył mały obóz koncentracyjny, starał się poniżyć pracujących lekarzy i pielęgniarki. Oddziały były stale przepełnione, brakowało leków, szczególnie dotkliwe były głodowe racje żywieniowe. Siostry Szarytki podejmowały ryzyko, przywożąc ze wsi brakującą żywność, pomimo, że za taką ofiarność, groził obóz koncentracyjny. W Szpitalu św. Ludwika przez całą okupację działał ruch oporu, kierował nim Kazimierz Gajewski, oficer Armii Krajowej.

Od 1943 kierownikiem Kliniki i Szpitala został młody docent pediatrii Josef Ströder. Dla wszystkich chorych dzieci i pracowników Szpitala było to niezwykle szczęśliwe zrządzenie losu. Docent Josef Ströder został przysłany jako komisaryczny zarządca szpitala dla dzieci. Jak pokazała jego działalność, okazał się być wspaniałym, dobrym człowiekiem, który z szacunkiem odnosił się do swoich polskich współpracowników i z ogromną troską zajmował się chorymi dziećmi. W książce zatytułowanej „Oskarżony o przyjaźń z Polakami" opisuje swoje wspomnienia z pobytu w Krakowie. Jego najbliższymi polskimi współpracownikami byli dr Tadeusz Nowak i chemik Kazimierz Gajewski. Docent Josef Ströder, późniejszy profesor i kierownik Kliniki Dziecięcej w Würzburgu, utrzymywał do śmierci serdeczną więź z polskimi placówkami pediatrycznymi. W 1978 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Docent Josef Ströder wpisał się na listę wybitnych postaci Szpitala Dziecięcego, postępujących zgodnie z zasadą Profesora Jakubowskiego. Dobitnie mogą o tym świadczyć pierwsze słowa wypowiedziane do pracowników Szpitala w dniu objęcia funkcji komendanta:
"Zostaliśmy wszyscy tu obecni, panie i panowie, koleżanki i koledzy, no i ja skazani na wspólną pracę. Proponuję Państwu, abyśmy tą klinikę uznali za obszar eksterytorialny, za wyspę pokoju. Niech tu nie będzie polskich i niemieckich dzieci, tylko chore dzieci".
Pracę na rzecz chorych dzieci z najwyższym poświęceniem wykonywało całe grono oddanych choremu dziecku lekarzy, pielęgniarek i służb pomocniczych. Wszystkim należą się słowa najgłębszego szacunku za ich głęboko patriotyczną postawę.

 

Lata 1945-1947
Kiedy w styczniu 1945 umilkły w Krakowie odgłosy wojny i nadeszła długo oczekiwana wolność, przystąpiono w Szpitalu do usuwania zniszczeń wojennych i normalnej pracy. Kierownictwo Szpitala objął ponownie Jan Gołąb. Dzięki jego inicjatywie dobudowano nad pawilonem gospodarczym dwa piętra, zyskując w ten sposób mieszkania dla części pracowników szpitala, głównie pielęgniarek i salowych. Dr Jan Gołąb zmarł w 1947 roku.

Po nim stanowisko prymariusza objął Władysław Bujak. Kliniką, po powrocie z obozu aż do przejścia na emeryturę w 1948 r., kierował Ksawery Lewkowicz. Spośród jego uczniów, wielu zajęło kierownicze stanowiska w placówkach lecznictwa dziecięcego na terenie Krakowa i kraju. Był autorem 96 prac naukowych, głównie z zakresu etiopatogenezy zapalenia opon i gośćca. Był czynnym członkiem Akademii Umiejętności i dziekanem Wydziału Lekarskiego UJ (1931/32). Cechowały go niezwykła wytrwałość i pracowitość oraz zamiłowanie do żmudnych badań histologicznych. Zmarł w 1958r., w wieku 89 lat.

Dzieje szpitalne splatały się od początku z dziejami kliniki. Obie placówki działały na przestrzeni 90 lat w murach jedynego w Krakowie szpitala dziecięcego. Obie wiernie służyły choremu dziecku i nauce.

 

Lata 1948-1955
W 1948 roku kierownikiem Kliniki został Władysław Bujak, długoletni prymariusz Szpitala św. Ludwika i sekretarz "Towarzystwa Opieki Szpitalnej". W 1937 roku objął katedrę i klinikę pediatrii w Wilnie. Po II wojnie wrócił do Krakowa. Za jego czasów nastąpiło połączenie kliniki ze szpitalem i powstała w miejsce obu placówek jedna Klinika Dziecięca U.J., a od 1950 r. Akademii Medycznej. Zasługą Bujaka było dobudowanie piętra nad parterową przychodnią dla dzieci i otworzenie dwóch dalszych oddziałów niemowlęcych. Klinika liczyła 245 łóżek etatowych, ale była wobec ogromnych potrzeb hospitalizacji stale obłożona ponad stan. Bujak uruchomił w Rabce ośrodek leczniczy dla dzieci z gruźliczym zapaleniem opon (Sanatorium im. Marcinkowskiego), wskrzeszając tym samym tradycje Jakubowskiego. Zorganizował pomoc leczniczą dla dzieci budującej się pod Krakowem Nowej Huty. Przyczynił się do urządzenia oddziału dla chorych na poliomyelitis w Szpitalu im. dr Anki w Krakowie (1951). W tym okresie, przeniesiono też z kliniki do wspomnianego szpitala, oddział błonicy i płonicy.

Bujak zredagował po wojnie drugie poszerzone wydanie "Zarysu Pediatrii", pierwszego oryginalnego podręcznika chorób dzieci w Polsce (1930). W jego bogatym dorobku naukowym znalazły się m.in. pionierskie prace nad zapaleniem opon mózgowych, ropomoczem i toksyczną biegunką. Powołał do życia krakowski Oddział Pol. Tow. Pediatrycznego i był jego pierwszym przewodniczącym (1948-1949). Był doradcą fachowym w sprawach lecznictwa dziecięcego przy Wojewódzkim Wydziale Zdrowia. Do osiągnięć lecznictwa za czasów Bujaka należą wśród wielu innych: obniżenie wskaźnika śmiertelności niemowląt z toksyczną biegunką, rewelacyjne wyniki leczenia gruźlicy streptomycyną i hydrazydem, uleczalność gruźliczego zapalenia opon, wprowadzenie i propagowanie akcji szczepień ochronnych Di-Te-Per, organizacja opieki nad dzieckiem - poradnie D, żłobki.
Utalentowany lekarz, obdarzony rzadko spotykaną intuicją i olbrzymim doświadczeniem, człowiek o niezwykłej kulturze osobistej, wyjątkowej koleżeńskości w stosunku do współpracowników i dobroci serca, zapisał się jako postać wyjątkowa w historii naszej pediatrii. Był nauczycielem wielu lekarzy i niedoścignionym ich wzorem. W 1955 roku prze¬szedł na emeryturę. Do końca swoich dni żywo interesował się losem Kliniki i pediatrii krakowskiej. Zmarł w 1969 roku w wieku 86 lat.

 

Lata 1955-1965
Po Bujaku Kliniką kierował Tadeusz Giza (dr med. 1928, dr filozofii 1933, docent 1945, profesor nadzwyczajny 1953). Na poczet jego osiągnięć należy zaliczyć: generalny remont pomieszczeń klinicznych w latach 1957-1960, utworzenie w klinice szkoły specjalnej dla chorych dzieci (1956), urządzenie pracowni psychologicznej oraz rozbudowę pracowni chemicznej, w której przybyły działy: elektroforezy, chromatografii i oddzielna komórka badań mleka. Na okres remontu, Klinika przeniosła się do budynku przy ulicy Powstańców Warszawy, zajmowanego poprzednio przez żłobek i przedszkole Zakładów im. Szadkowskiego, w robotniczej dzielnicy "Grzegórzki". Pełna zrozumienia potrzeb chorego dziecka postawa Dyrekcji, znanego krakowskiego zakładu przemysłowego, pozwoliła Klinice przetrwać trudny okres. Po remoncie, macierzysty budynek kliniki zyskał wiele na wyglądzie zewnętrznym i wewnętrznym, a także na komforcie warunków pracy. Zainstalowano centralne ogrzewanie i rozprowadzenie tlenu, przystosowano sale niemowlęce, urządzono oddzielną kuchnię mleczną, wyposażając ją w nowoczesną aparaturę do sterylizacji butelek, rozbudowano przychodnię przykliniczną, poszerzono pracownię radiologiczną. Klinika otrzymała nawy aparat rentgenowski i aparat do elektro - i fonokardiografii. Urządzono obszerną bibliotekę.

Zainteresowania badawcze kliniki szły głównie w kierunku biochemizmu dziecięcego ustroju, w szczególności równowagi kwasowo-zasadowej, niedoborów witaminowych, krzywicy, tężyczki, metabolizmu mięśniowego i żywienia (1956-1960), później problemem wiodącym były choroby cywilizacyjne: białaczka, alergozy, także wady wrodzone i nerczyca. Giza ogłosił drukiem ponad 100 prac, zredagował rozdziały do Podręcznika Pediatrii pod redakcją Barańskiego skrypty i monografie. Organizował kursy doskonalące dla lekarzy i przeprowadził z górą 700 egzaminów specjalistycznych z zakresu pediatrii i medycyny ogólnej. Do 1965 roku był promotorem 25 doktorantów i jednego docenta. Sprawował nadzór specjalistyczny w zakresie pediatrii w woj. rzeszowskim (1948-1951) i krakowskim (1950-1971). Był nauczycielem i wychowawcą wielu lekarzy pediatrów, serdecznym doradcą i wiernym przyjacielem współpracowników. W 1966 roku przeszedł z Kliniką Dziecięcą do Instytutu Pediatrii A.M. w Prokocimiu. Prowadził ją do 1971 roku, kiedy to przeszedł na emeryturę.

W 1960 roku powstała przy ulicy Powstańców Warszawy (obecnie Aleja Pokoju) II Klinika Dziecięca A.M. licząca 100 łóżek etatowych. Jej kierownikami byli kolejno Włodzimierz Mikułowski, Antoni Gębala, a od 1. X. 1961 Bogusław Halikowski.
Włodzimierz Rawicz Mikułowski, wychowanek Uniwersytetu Jagiellońskiego, uzyskał dyplom lekarza w 1910 roku, habilitował się w 1938. Od 1921 do 1939 pracował w szpitalu im. Karola i Marii w Warszawie. Po II wojnie wrócił do Krakowa i objął obowiązki docenta w Klinice Dziecięcej. W 1948 został profesorem nadzwyczajnym, w 1954 zwyczajnym. W Klinice prowadził do 1960 r. samodzielny oddział. Był wielkim humanistą, niezapomnianym nauczycielem i wychowawcą licznego grona pediatrów, członkiem krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych, długoletnim zasłużonym przewodniczącym Krak. Oddziału Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego. Jego dorobek naukowy wyraził się imponującą liczbą 500 prac z różnych dziedzin medycyny, wśród których wiele dotyczyło krztuśca, kiły wrodzonej i białaczki. Zmarł w Krakowie, w 1972 roku, w wieku 86 lat.
W pierwszych miesiącach 1966 roku I i II Klinika Dziecięca przeniosły się do nowo wybudowanego Instytutu Pediatrii w Krakowie-Prokocimiu.

 

Lata 1966-1985
Z dniem 1.01.1966, w 90-letnim wówczas budynku dawnego Szpitala św. Ludwika i Kliniki Dziecięcej powstał "Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy", powołany do życia uchwałą W.R.N. z dnia 20. 12.1965. Dyrektorem została dr hab. Jadwiga Sekułowa. 8-go lutego nowa wojewódzka placówka lecznictwa zamkniętego rozpoczęła swą samodzielną działalność. Dzień ten był dniem przenosin I Kliniki Dziecięcej do Instytutu Pediatrii i dniem rozłąki dla ludzi, którzy długie lata pracowali razem pod kierunkiem profesora Tadeusza Gizy. Część personelu przeszła wraz z Kliniką do nowoczesnego gmachu w Prokocimiu, część pozostała w starych murach przy ulicy Strzeleckiej. Jakby dla powtórzenia historii poprzednich okresów i ten, będący ostatnim dziesięcioleciem w stuletnim istnieniu szpitala, rozpoczął się od organizacji, adaptacji pomieszczeń i remontu. Później doszła rozbudowa. Zgodnie z nazwą, szpital świadczył usługi diagnostyczno-lecznicze dla dzieci z terenu ówczesnego województwa krakowskiego. Podstawowa działalność szła od początku normalnym trybem. Zorganizowanie niezbędnych dla samodzielnego bytu komórek pomocniczych wymagało czasu. W pierwszych, niełatwych miesiącach przyszedł z pomocą Państwowy Szpital Kliniczny, dostarczając podobnie jak za czasów kliniki, żywność, opał, leki itp. Wkrótce uruchomiono własne zaopatrzenie, magazyny i punkt apteczny.
Szpital liczył początkowo 100 łóżek w pięciu 20 łóżkowych oddziałach (1966-1968), a od 1969 roku 120 łóżek w 6-ciu oddziałach sprofilowanych według działów patologii dziecięcej i wieku. Utworzono oddział obserwacyjny (I), nefrologiczny (II), ogólnej interny dziecięcej (III), biegunkowy niemowlęcy (IV), pulmonologiczny (V) i patologii ogólnej niemowlęcia i małego dziecka (VI). Zgodnie z rangą szpitala specjalistycznego, hospitalizowano w nim chorych reprezentujących wszystkie działy patologii dziecięcej, z wyjątkiem chirurgii i chorób zakaźnych. W 1975 zorganizowano w ramach oddziału obserwacyjnego dwułóżkową salę intensywnej opieki medycznej, wyposażoną w nowoczesny respirator i niezbędny sprzęt monitorujący. Zatrudniono asystenta anestezjologa, specjalistę l° z tej dziedziny. Od początku 1966 działała przyszpitalna przychodnia z izbą przyjęć.

Z istniejących w szpitalu pracowni pomocniczych czynne były od początku: pracownia analityczno - chemiczna, radiologiczna, elektrofono - kardiografii. W 1974 uruchomiono pracownię elektroencefalografii, wyposażając ją, poza podstawową aparaturą, w echoencefalograf. W pracowni ektrofonokardiografii przybyły nowe aparaty diagnostyczne, w radiologicznej nowoczesny aparat do badań kompleksowych "Duralux". Do bogatego już w 1966 zakresu badań wprowadzono szereg nowych, wśród których na uwagę zasługują oznaczenia parametrów równowagi kwasowo-zasadowej przy użyciu zakupionego w 1971 analizatora Mikro-Astrup. Dostępność badań w ciągu całej doby, dzięki wprowadzeniu w pracowni od 1971 popołudniowo-nocnych dyżurów, pełnionych przez pracowników z wyższym wykształceniem, pozwoliła usprawnić diagnostykę. Wpłynęła też w zasadniczy sposób na szybkość i wyniki leczenia w szcze¬gólności toksycznej biegunki, zapalenia płuc i zatruć przypadkowych. Pracownią chemiczną kierował nieprzerwanie od 1931 aż do śmierci (1974) jej współzałożyciel Kazimierz Gajewski. Doskonały chemik, niezapomniany nauczyciel i przyjaciel młodej kadry analityków, człowiek kryształowego charakteru i ogromnej dobroci serca. Był jednym z pionierów chemii klinicznej na terenie Krakowa. Pomocniczy pion diagnostyczny szpitala reprezentowały nadto gabinety psychologa, neurologa, laryngologa i okulisty.

Utworzona i wyposażona od nowa apteka szpitala, dostarczała szeroki asortyment leków, niezbędnych dla ratowania zdrowia i życia chorych. W zakresie działalności dydaktycznej należy wymienić zajęcia ze słuchaczkami Państwowego Studium Medycznego Pielęgniarstwa, Analityków, Szkoły Położnych i Dietetyczek prowadzone od 1966. Wykłady i ćwiczenia z pediatrii prowadzono dla studentów Oddz. Stomatologii Wydz. Lek. A. M. od 1971 roku. W szpitalu istniały od początku szkolne oddziały, w których uczennice Szkoły Pielęgniarstwa odbywały pod kierunkiem instruktorek - zajęcia praktyczne. Cenna współpraca z tą Szkołą była starą tradycją placówki. Szpital był również bazą szkoleniową dla lekarzy. W latach 1966-1975 uzyskało specjalizację I i II stopnia z pediatrii 199 lekarzy, w tym 32 spośród własnej kadry, 26 z terenu miasta Krakowa i 141 z byłego województwa krakowskiego. 206 lekarzy-absolwentów Wydziału Lek. A. M. odbyło w tym czasie staż podyplomowy, a 196 lekarzy staż obowiązujący przed egzaminem specjalistycznym. Dla ordynatorów oddziałów dziecięcych województwa, zorganizowano trzy 1-2 tygodniowe kursy z zakresu żywienia i wybranych problemów diagnostyki i leczenia. Ordynatorzy i asystenci szpitala brali również udział jako wykładowcy w szkoleniach podyplomowych dla lekarzy, z terenu województw: krakowskiego, kieleckiego i rzeszowskiego organizowanych przez Studium Szkolenia Podyplomowego A. M. w Krakowie, wypełniając program 10 "Dni Pediatrycznych".
Poza specjalizacją młodych pracowników, fachowa kadra szpitala podnosiła także swoje własne kwalifikacje, uczestnicząc w licznych kursach prowadzonych przez S. D. L. i inne ośrodki Naukowo-dydaktyczne w kraju i zagranicą (Francja, Szwajcaria, RFN, Czechosłowacja).

Działalność naukowa wyraziła się liczbą 49 ogłoszonych drukiem prac i 41 referatów wygłoszonych na posiedzeniach Towarzystw Naukowych. Odnotować należy również udział w zjazdach i konferencjach naukowych w kraju i zagranicą (Wiedeń, Praga. Bukareszt). Stopień doktora medycyny uzyskało w tym okresie dwóch lekarzy szpitala, jeden otworzył przewód doktorski. Zorganizowano w Nowym Sączu Konferencję Naukową Pediatrów Polski Południowej (październik 1971), w ramach współpracy krakowskiego i innych oddziałów Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, należących do Regionu Południa Polski. Z tej okazji wydano pamiętnik Konferencji. Ordynatorzy brali udział w opracowaniu haseł pediatrycznych w Encyklopedii dla pielęgniarek. Bibliotekę szpitala wyposażono w nowe księgozbiory. W 1966 roku w szpitalu było zatrudnionych 31 pielęgniarek, w 1975 - 47, w tym przełożona pielęgniarek i pielęgniarki oddziałowe. Wszystkie podnosiły stale swoje kwalifikacje drogą regularnie prowadzonych szkoleń wewnętrznych oraz specjalnych kursów. Po wprowadzeniu w życie ustawy o bezpłatnych urlopach dla matek pracujących, rokrocznie kilka osób z grona białego personelu korzystało z tego przywileju.

W latach 1966-1975 hospitalizowano w Szpitalu 13.632 dzieci, w tym 5.526 niemowląt i 8.026 dzieci w wieku od 1-15 lat. W 1966 przy¬jęto do leczenia stacjonarnego 741 chorych, w 1975 liczba ich wzrosła do 1623. Wśród przyczyn hospitalizacji pierwsze miejsce zajmowały choroby płuc i dróg oddechowych (30,7%), biegunki (16,1%), choroby narządu moczowego (11,5%). średni wskaźnik śmiertelności szpitalnej za okres 10 lat wynosił 1,4%. W przychodni przyszpitalnej udzielono 40.453 porad.
Na przestrzeni 10-lecia Szpital przeszedł trzy reorganizacje. W latach 1966-1971 był jednostką samodzielną organizacyjnie i budżetowo. Rów-nolegle z nim działał w tym samym budynku i czasie "Wojewódzki Ośro¬dek Matki i Dziecka" (dyrektor lek. med. J. Szpejda). Z dniem 1. I. 1972 obie placówki połączyły się w jedną całość pod nazwą "Wojewódzki Ze¬spół Ochrony Zdrowia Dzieci i Młodzieży". Od lipca 1975 szpital stanowił jedną ze składowych "Specjalistycznego Zespołu Matki i Dziecka" (dyrektor Zespołu dr med. Marian Czepko). W tym samym czasie powiększył się o kolejny siódmy oddział, przez przyłączenie oddziału neuropsychiatrii dziecięcej, mieszczącego się przy Alei Pokoju 2a.

Wraz ze zmianą struktury zmieniał się zakres obowiązków szpitala. W 1969 objęto hospitalizacją dzieci z terenu powiatu krakowskiego. W 1971, w związku z powszechnym ubezpieczeniem wsi, objęto opieką leczniczą dzieci rolników. Szpital pełnił nadzór specjalistyczny nad byłym województwem krakowskim poprzez Wojewódzkiego Specjalistę d/s Pediatrii, którym od roku 1971 była doc. dr hab. J. Sekułowa. Ordynatorami poszczególnych oddziałów w tym okresie były: dr Ada Anczyk, dr Halina Rembiesa, dr Alicja Garlicka dr Krystyna Medvey, dr Bogumiła Pietrzykowa.
Zarówno w samym budynku jak i w jego wyposażeniu wiele zmieniło się na lepsze. W oddziałach urządzono pokoje zabiegowe, w pracowni radiologicznej przebudowano ciemnię i wydzielono pomieszczenie dla personelu, unowocześniono rejestrację chorych, zainstalowano centralę telefoniczną. Na konto osiągnięć zmierzających do poprawy warunków pracy zapisać należy rozbudowę starej pralni i wyposażenie jej w nowoczesne maszyny pralnicze i prasownicze, remont kotłowni, zorganizowanie stołówki dla pracowników i szereg innych.

W codziennej pracy lekarskiej i pielęgniarskiej niezastąpionym wprost partnerem była Przyszpitalna Szkoła Podstawowa kierowana przez mgr Barbarę Zarudzką, a założona w 1956 roku z inicjatywy Tadeusza Gizy, ówczesnego kierownika I Kliniki Dziecięcej. Niezależnie od objętych programem nauczania zajęć lekcyjnych przy łóżku chorego, szkoła prowadziła szeroko zakrojoną terapię zajęciową w formie prac ręcznych, udziału dzieci w konkursach, zabawach i występach artystycznych. Ten typ terapii pozwalał choremu dziecku przetrwać trudny okres rozłąki z domem rodzinnym i macierzystą szkołą.

Lata 1986 - 2005

W latach 1986-1988, po śmierci docent Jadwigi Sekułowej, obowiązki dyrektora pełniła dr med. Jolanta Horzelowa.
W kwietniu 1988 roku kierownictwo Szpitala Dziecięcego objął dr n. med. Andrzej Mazurek. Lata 1986 - 2005 to okres intensywnych zmian politycznych w Polsce, które wpłynęły na funkcjonowanie Służby Zdrowia, a w konsekwencji na sytuację Szpitala. Dr Mazurek podjął się więc działań, mających na celu przywrócenie pełnej samodzielności Szpitalowi, ograniczonej poprzez obowiązujący system organizacyjny Zespołu Matki i Dziecka oraz unowocześnienia Szpitala. Rozpoczął od zmian w strukturze porządkowej jednostki i w systemie kształcenia kadry lekarsko-pielęgniarskiej. Przygotował plany i przeprowadził prace remontowo-adaptacyjne bazy Szpitala, stopniowo dostosowując ją do nowoczesnych wymagań. W wyniku starań dyrektora Mazurka, został rozwiązany Zespół Matki i Dziecka, a w jego miejsce powstały samodzielne jednostki: Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika (powrót do historycznej nazwy), Rehabilitacyjny Szpital Dziecięcy w Radziszowie oraz Wojewódzki Szpital Położniczy im. R. Czerwiakowskiego.
Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika posiadał starannie wykształconą kadrę medyczną, w większości jednak bez wąskiego specjalistycznego ukierunkowania. Nowe zadania Szpitala wymagały od lekarzy kompetencji do prowadzenia oddziałów i poradni specjalistycznych oraz pracowni diagnostycznych.

Istotną rolę w szkoleniu lekarzy odegrało nawiązanie współpracy, w ramach siostrzanych miast Kraków - Rochester USA, z Klinicznym Szpitalem Strong Memorial Hospital. Dzięki niej 9 lekarzy, po odbyciu stypendialnych staży, zdobyło doświadczenie i umiejętności, pozwalające prowadzić specjalistyczne przypadki z nefrologii, gastrologii, patologii noworodka, reumatologii i pulmonologii.
Pobyt w ośrodku uniwersyteckim Rochester, pozwolił skonfrontować wiedzę naszych lekarzy z poziomem reprezentowanym przez lekarzy amerykańskich. Porównanie to wypadło korzystnie, co oprócz satysfakcji podbudowało zespół do dalszego kształcenia.
W latach 80-tych i 90-tych XX wieku, znacznie wzrosła rola diagnostyki obrazowej. W Szpitalu zainstalowany został nowoczesny, wielofunkcyjny aparat RTG, stworzono pierwszą na terenie południowej Polski pracownię ultrasonografii pediatrycznej, kierowaną przez dr med. Wandę Cyrul. Pracownia USG stała się ośrodkiem kształce¬nia lekarzy pediatrów w zakresie ultrasonografii pediatrycznej. Rozszerzając potencjał diagnostyczny Szpitala, otwarto pracownię testów płucnych z nowoczesnym spirometrem oraz bronchoskopią. Poradnia Gastrologiczna wzbogacona została o pracownię gastroskopową i biopsyjną. W ramach Poradni Nefrologicznej uruchomiono nowoczesną Pracownię Urodynamiki. Nefrolodzy ze Szpitala prowadzili unikalny program diagnostyki i leczenia moczenia nocnego.
Oddziały specjalistyczne wyposażono w nowoczesne monitory, nebulizatory ultradźwiękowe, pompy infuzyjne oraz inkubatory. Remont Szpitala pozwolił na wprowadzenie centralnej instalacji tlenowej i sprężonego powietrza. Było to szczególnie ważne dla pracy Oddziału Intensywnej Terapii. Również ten oddział wymagał innowacji, a także wyposażenia w nowe aparaty wspomagania oddychanie oraz reanimacji.
Szczególny nacisk dyrektor Szpitala położył na rozwój rehabilitacji. Rozbudowano ten dział, świadczący usługi nie tylko na potrzeby pacjentów oddziałów Szpitala, ale przede wszystkim dla dzieci prowadzonych ambulatoryjnie, nowocześnie wyposażając hydroterapię i fizykoterapię.
Od 2003 roku oddział reumatologii prowadził program terapeutyczny leczenia najciężej chorych dzieci, z rozpoznaniem młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów (aktualna nazwa gośćca u dzieci - warto przypomnieć, że prekursorem badań nad gośćcem u dzieci był Profesor K. Lewkowicz) pod kierunkiem dr Alicji Garlickiej, twórczyni nowoczesnej szkoły reumatologicznej w Szpitalu.
Równolegle do podjętych prac w budynku przy ul. Strzeleckiej, prowadzono działalność remontowo-adaptacyjną w budynku przy Al. Pokoju 2a, gdzie mieściły się poradnie specjalistyczne i Oddział Psychiatrii Dziecięcej. W ramach programu unowocześnienia i restrukturyzacji zadań, Oddział Psychiatrii Dziecięcej rozwinął niezwykle potrzebną formę leczenia ambulatoryjnego i hospitalizacji dziennej. Psychiatria Dziecięca Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego św. Ludwika, była jednym z wiodących w Polsce ośrodków leczenia autyzmu, ściśle współpracującym z ośrodkami zagranicznymi.
W 1999 roku, w związku ze zmianami finansowania usług zdrowotnych, Szpital uzyskał status Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej, a na bazie poradni specjalistycznych, zlokalizowanych budynkach przy al. Pokoju 2a, powstał Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej o nazwie „Specjalistyczne Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży Sp. z o. o.".
Wszystkie dokonywane zmiany, które prowadziły do znaczącego postępu w realizacji świadczeń przez Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy, wymagały olbrzymich nakładów finansowych. Niestety Służba Zdrowia była niedofinansowana.

Nieocenionym wsparciem w zdobywaniu środków na rzecz Szpitala służyła Fundacja "Zdrowie Dziecka", założona 17.09.1992 roku (akt notarialny, a 24.05.1993 – wpis do rejestru sądowego) przez 24 zatrudnionych w Szpitalu lekarzy. Znaczący wkład w poprawę warunków hospitalizacji i leczenia małych pacjentów wnieśli: długoletni Prezes Fundacji Andrzej Palczewski i Przewodniczący Rady Profesor Władysław Miodunka. Fundacja była inspiratorem i organizatorem wielu charytatywnych imprez, przynoszących wymierne korzyści dla Szpitala. Należy tu podkreślić zaangażowanie wrażliwego na cierpienie chorych dzieci Ziyada Raoofa i długoletniego wiceprezesa Fundacji dr Stanisława Stępniewskiego. Niezmordowanym udziałem w niesieniu pomocy oraz wytrwałą aktywnością twórczą wykazała się mgr Ewa Marta Korczyńska, kolejny Prezes Zarządu Fundacji.
Kolosalne wspomożenie ekonomiczne, niezależne od organizowanych wyjazdów szkoleniowych, stanowił Komitet Miast Siostrzanych Kraków-Rochester, pod kierownictwem Państwa Marii i Wojciecha Przeździeckich.
Personel Szpitala sprawdzał się w wielu trudnych okresach. Niezależnie od warunków rynkowych, nigdy nie odstąpił od swoich obowiązków, nie dał nawet odczuć, że może wystąpić jakiekolwiek załamanie opieki nad pacjentem.

Na podstawie uchwały Sejmiku Województwa Małopolskiego nr XXI/288/16 z dnia 21 marca 2016 roku w sprawie połączenia Małopolskiego Centrum Rehabilitacji Dzieci „Solidarność” w Radziszowie z Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalem Dziecięcym im. św. Ludwika w Krakowie połączenie nastąpiło 1 września 2016 roku.